|
Beschouwing:
korte gedichten schrijven
De
Elfjes fladderen onbegrepen rond
elfje
in kleur
uit duizend regenbogen
een vluchtige kijk op
tint
Toen
Frederice van Faassen een
Amerikaanse werkvorm voor het schrijven van hele korte gedichtjes
had bestudeerd, kon ze niet vermoeden welke vormen de toepassing
ervan in Nederland aan zou nemen.
De 'elf' was
uit de Verenigde Staten geïmporteerd onder de naam 'Cinquain'
*)
Korte
teksten van vijf regels
Ze zijn aan voorwaarden gebonden, dat wil zeggen regel 1 is één
woord, regel 2 twee woorden, regel 3, drie, regel 4 vier en regel
5 weer één woord tezamen dus elf woorden.
Per regel wordt eveneens vastgesteld waarover die moet gaan.
De vorm lijkt zo gemakkelijk dat het juist moeilijk is om zuivere
resultaten te bereiken.
Elfen
zijn geïntroduceerd in het Nederlandse taalgebied door de
Taaldrukwerkplaats Amsterdam.
In 1987 verscheen het handboek: Taaldrukken, verder dan zeggen
en schrijven, waarin de werkvorm uitgelegd is.
lees: Elfen
wat zijn dat?
De associatie met 'elfjes' is onjuist
en verwarrend
Slechte vormen van het schrijven van 'elfjes' doen algemeen de
ronde, een reden waarom taalvormers terughoudend zijn geworden
in de toepassing ervan.
Wij gaan steeds uit van de inhoud en gebruiken de vorm om de inhoud
na het ontstaan van de tekst in op te bergen.
Dat is meestal een herschrijfopdracht, bijvoorbeeld om de verschillende
teksten van de hele groep kinderen onder eenzelfde hoedje te plaatsen.
Het is ook mogelijk om de vorm als inspiratiebron te laten dienen.
Dan wordt het echter gevaarlijk, omdat die vorm zo dwingend kan
zijn dat de teksten vervolgens niet authentiek meer zijn.
Hetzelfde doet zich voor bij 'rijmdwang' als kinderen maar iets
opschrijven omdat het dan wel in de vorm past.
Eigen
ervaring als basis nemen
Iets wat je hebt meegemaakt, uit de eerste hand gezien, geproefd,
geroken, gevoeld hebt. Een werkelijk gebeurde situatie en eigen
waarneming van kinderen.
De kinderen schrijven over hun ervaringen, maar hoe kunnen we
nu stimuleren dat de teksten beter worden?
In de bovenbouw worden ze bijvoorbeeld vaak zo 'wolkig', je weet
niet meer waar het eigenlijk om gaat. De leerkracht moet er dan
voor zorgen dat ze weer naar de kern van hun verhaal terug keren.
Een
tekst is een gedicht als die een bepaalde vorm heeft
Die vorm hoeft niet aan vaststaande eisen te voldoen, zoals een
rondeel of een elf.
Het vrije vers is een dichtvorm waarvan de vorm niet van tevoren
vastligt, maar ontstaat tijdens het schrijven.
De vorm zit dan in hoe de woorden en zinnen klinken en in hoe
de zinnen in regels over het papier verdeeld zijn.
Een tekst is een gedicht als die kernachtig een ervaring, gevoel
of impressie weergeeft.
In een gedicht staat geen woord teveel; elk woord doet ertoe.
Tenslotte: in een gedicht leg je niks uit en geef je geen mening.
Je laat de lezer in woorden zien wat jij zag, voelen wat jij voelde.
Zelf
een gedicht schrijven
Het dichten heeft een magische klank en als kinderen het helemaal
zelf doen wordt het helemaal fantastisch gevonden.
De mystiek van de poëzie is echter wel iets anders dan kinderen
op een gemakkelijke manier het woordenbos in sturen waar de Elfjes
wonen.
Men
gaat de 'elfjes' overal voor gebruiken
We zijn er aan gewend dat werkvormen die taaldrukkers introduceren
zowel gebruikt als misbruikt worden.
In cursussen voor leerkrachten en bibliotheekmedewerkers, maar
ook voor politieagenten, welzijnswerkers en deelnemers in lees-
en schrijfgroepen worden de Elfen gebruikt.
Zodra ik het schrijven van een 'Elf' zie aangekondigd als 'Elfje'
gaan mijn haren overeind staan.
Weer een cursusleider die een gemakkelijke weg gevonden denkt
te hebben en de klok wel heel in de verte heeft horen luiden.
Dat blijkt wel uit het voorbeeld dat men geeft:
kwaad
ik ben heel kwaad
kwaad zijn
kwaad en woest zijn
heel kwaad ben ik
kwaad.
De cursusleider heeft even niet opgelet, de voorbeeld elf
heeft zestien woorden, een 'zestientje' dus.
Misverstand
nummer één
Een gedicht moet over gevoelens gaan, 'kwaad' is een gevoel dus
dat komt goed uit. En nu maar vaak het woord kwaad erin plakken.
Waar de elf verder over gaat blijft een raadsel.
Inhoudsloos en onleesbaar gepruts is het resultaat
In
de Bieb schrijven
In de bibliotheek leent men niet alleen boeken uit, bibliotheekmedewerkers
bedenken ook veel vormen om met kinderen gedichten te schrijven.
Dat zijn dan:
Onzingedichten
Elfjes
Woordenwinkel
Wat zou je doen als..
Rondelen
Smartlappen
Dichten op je naam
Liefdesgedichten
Woordvliegeren:
Loop of dans de gedichtjes die je schrijft
Veel van deze
werkvormen hebben een aan regels gebonden vorm, maar missen de
zo noodzakelijke mogelijkheid voor kinderen om aan een inhoud
toe te komen.
Zoiets als een onzingedicht schrijven is wel het toppunt. Maar
ook opdrachten die beginnen met "stel je eens voor dat je
de baas van Nederland was" bieden de kinderen weinig meer
dan een vlucht naar gefantaseerde teksten.
Onzingedicht
Vorelieniea
is een kind.
Ze vroeft alles in noezie.
Ze noemt potlood akietakie.
Ze noemt juffrouw en meester polie.
Als ze iets ziet eet ze dat avlie op.
Ze noemt de kinderen vrolie.
Vorelieniea maakt altijd het einde.
Met het woordje totefrot.
Dit
onzin gedicht van Angela de Graaf uit groep 5 van De Zandbank
in Lelystad is te lezen in 'Jullie doen zeker veel aan gedichten.'
Een bloemlezing samengesteld uit gedichten, gemaakt door kinderen
van vier basisscholen die werken met het APS-project Kansrijke
Taal.
Daartoe moeten onder meer aansprekende dichtvormen
worden aangeboden, zoals elfjes, rondelen, wissel- en onzingedichten.
Doe
maar wat woorden onder elkaar op een rij
Volgens Kansrijke Taal zijn de zogeheten lange-lijs-gedichten op scholen
populair.
Stefan Kroezen (groep 7) van de Mr. Sieberingschool in Nieuw Balinge
(Dr.) maakte er eentje over rekenen:
rekenen
rekenen
rekenen
rekenen
rekenen
rekenen
is
niks
aan
dus
daarom
gaan
we
plassen
plassen
plassen
plassen
plassen
plassen
om
tijd
te
rekken
Zijn we in
het onderwijs nu helemaal stapelgek geworden om met dit soort
onzin taal te stimuleren?
Er mankeert kennelijk veel aan het taalgevoel van de leerkrachten
en de taalmethode knutselaars om dit soort vormen als poëzie
op school te introduceren.
Juf
Naomi is een soort Internetjuf
Ze geeft adviezen over taal.
Naar aanleiding van gedichtendag heeft ze een inleidend gesprek
met kinderen gehad over de nieuwe gekozen Dichter
des Vaderlands, Driek van Wissen.
Ze vertelt:
"Een aantal van zijn gedichten heb ik de kinderen laten lezen
en laten beoordelen.
Voor kinderen zijn deze gedichten vaak nog
heel goed te begrijpen. Zo hadden we een gedicht over Giro 555
en de Kindertelefoon.
Vervolgens
heb ik de kinderen uitgelegd dat allemaal een zelfde soort gedicht
schrijven. Een "elfje". (lees eerst: Elfen
wat zijn dat?)
Ze mochten in dit geval schrijven over de Winter of over Valentijnsdag.
Het elfje knippen ze heel mooi uit (bijvoorbeeld in de vorm van
een hartje) en wordt op een gekleurd papier geplakt.
Nu nog even
een mooie illustratie erbij die goed bij het gedicht past en klaar
alweer!"
Matige
clichématigheid
Driek van Wissen als voorbeeld van een nationale dichter.
En dan die belerende onderwerpen van onze Driek: Giro 555 en de
Kindertelefoon.
De voorbeelden die Juf Naomi vervolgens voorstelt zijn zo afgetrapt
als ze maar zijn kunnen: een seizoen, of nog erger Valentijnsdag.
Een dag waarop de poëzie per definitie geweld aangedaan wordt.
Er dan nog een enorme beeldende tip: "knip je elfje in de
vorm van een hartje uit"
Vervolgens nog "even" een mooie passende illustratie
erbij en klaar is Kees.
Het valt me ook op dat de kinderen een Elfje mochten schrijven,
alsof daar toestemming van de juf voor nodig is.
Daar komen dus al die clichématigheden in het onderwijs
vandaan.
Juf Naomi bedenkt ze en luie leerkrachten kopieëren er lustig
op los.
(lees eerst: Elfen
wat zijn dat?)
Elfjes
maken volgens een Centrum voor Educatieve Dienstverlening
"Natuurlijk heb je wel eens van elfjes gehoord. Elfjes uit
het sprookjesbos. Maar weet je dat er ook kleine gedichtjes bestaan
die elfjes worden genoemd?"
Zo begint een lesbrief.
Men geeft als voorbeeld:
zondag
nat buiten
ik zit binnen
ik verveel me niet
prima
"Zelf elfjes
maken is leuk om te doen. Alleen of met z’n tweeën.
Op de computer kun je experimenteren met lettertype, grootte ,
schuinsgedrukt, dikgedrukt, uitlijnen enz. Zo kan elk gedichtje
er anders uitzien. Vraag
aan je leerkracht een werkblad om elfjes over Het weer
te oefenen. Je kunt er 9 maken, maar ook b.v. 6 elfjes en 3 tekeningen
die je maakt in Paint. Een goed gelukt elfje staat vast ook heel
goed in grote letters op 1 pagina. Als je de bladzijde opsiert
met tekeningen wordt het een mooi werkstukje. Je beste elfje kun
je opsturen naar de Tentoonstelling. Anderen kunnen er dan ook
van genieten.
Genieten van computergestuurde tekeningen en gemanipuleerde teksten
is wel iets anders dan ontwikkelen van een zuivere taalbeleving
bij kinderen.
Vooral het voorgeprogrammeerde mechanische gemak waarmee kinderen
hun teksten en beelden kunnen bewerken staat hun eigen creativiteit
in de weg."
[bron
GCO Fryslan,gefuseerd met OBD Groningen] [ees eerst: Elfen
wat zijn dat?]
Dichten
is te leren volgens het dichtwoordenboek
Gedicht dat uit elf woorden bestaat.
Versvorm die geschikt is om het dichten te leren.
Voorbeeld:
geel
de ogen
in het donker
zijn het misschien kattenogen
miauw
De regels
ervoor luiden:
Eerste regel: één woord.
Het woord roept een bepaalde sfeer op.
Tweede
regel: twee woorden (bijvoorbeeld een zelfstandig naamwoord en
een bijvoeglijk naamwoord)
Het ene woord zegt iets over het andere.
Derde
regel: drie woorden; mogelijkheid: ( ... - werkwoordsvorm - ...)
Vierde
regel: vier woorden
Er wordt iets van een conclusie getrokken.
Dit kan met een gevoel, een indruk, een beeld etc. te maken hebben.
Vijde
regel: één woord
[bron:
dichtwoordenboek]
Hogeschool
Arnhem maakt ook lesideeën
Neem
een ding, dier of mens in je hoofd waarover dit gedicht zal gaan.
Kies iets wat erbij past en schrijf dit in 1 woord op. Bijvoorbeeld
de kleur, het karakter, de geur, de smaak, etc.
Stap 2: Wie of wat heeft de kleur, de geur, de smaak of het karakter?
Schrijf dit in 2 woorden op.
Stap 3: Waar is het ding, dier of
mens? Het antwoord hierop mag 3 woorden zijn.
Stap 4: Wat doe
je ermee? Het antwoord hierop mag 4 woorden zijn.
Stap 5: Wat
zegt het? Welk geluid maakt het? Wat doet het? Het antwoord hierop
mag 1 woord zijn.
Voorbeeld:
geel
de ogen
in het donker
zijn het misschien kattenogen
miauw
Die
gebruiken dus het voorbeeld uit het dichtwoordenboek, ook lekker
makkelijk. Hieruit blijk tevens dat PABO-studenten de werkvorm
niet eerst in een klas met levende kinderen uitvoeren alvorens
die als idee te verspreiden.
[bron:
lesidee Hogeschool Arnhem en omstreken] [lees eerst: Elfen
wat zijn dat?]
Groep
6: het Elfje
"We gaan vandaag een elfje maken! Laten we eens op het bord
schrijven waar we aan denken als we een elfje maken". De
kinderen denken vast en zeker aan het sprookjesfiguur het elfje,
omdat deze gedichtvorm voor hun nog onbekend is. Dan ga ik uitleggen
dat naast het sprookjeselfje er ook nog een ander elfje bestaat:
luister maar: ik lees het volgende elfje voor:
Rood
Vurig, liefde
Hoort bij mij
Vind je het mooi
Ach
Als het goed is horen de kinderen niets bijzonders, ze horen een,
misschien iets ongewoon, gedicht. "Maar let eens op, ik ga
het gedicht op het bord zetten. Wat zie je nu allemaal?"
Het is de bedoeling dat ze de 1,2,3,4,1 structuur zien. Hierna
leg ik uit dat zij dat ook gaan maken. Ik stel vragen met betrekking
tot geluiden of voorwerpen die ze dagelijks zien of horen. Hiér
gaan we het elfje over maken. De uitleg doe ik aan de hand van
de volgende punten:
1. Je kiest voor jezelf bijvoorbeeld een kleur, maand, getal,
dier of ding. (1 woord)
2. Dan geef je dat wat je bij 1 hebt gekozen een bepaalde indruk
bij jezelf. (2 woorden)
3. Dan vraag je waarom? aan die indruk en antwoord je met 3 woorden.
4. Dan stel je een vraag aan het onderwerp met 4 woorden.
5. Het voorwerp geeft dan een reactie op die vraag in 1 woord.
Als slot mogen de kinderen die willen hun gedicht gaan voordragen,
iedereen luistert.
Voorbeelden:
IJs
Koud, glad
Is gaan vriezen
Heb je het koud?
Ja
Auto
Heel dom
Het is lastig
Waarom doe je dat?
Toet
En
dan een verzuchting van studenten
Zucht
Vele
woorden
Niet gewillige oren
Informatie die uiteindelijk vervaagt
Hoorcollege
Een
Elfje als relatiegeschenk
Op 14 februari viel er een heuse Valentijnskaart op de mat van
de relaties van Reëlle
Communicatie in Best. Geen liefdesverklaring,
maar een blijk van waardering. Om haar ruimhartige gedachten te
verwoorden, gebruikte Reëlle een Elfje.[lees eerst: Elfen
wat zijn dat?
Op een Valentijnskaart
mag een gedicht tenslotte niet ontbreken.
Bijzondere relaties
waarderen in een Elfje. Buitengewoon persoonlijk, maar gewoon
Reëlle!
(En
die mensen geven advies hoe je moet schrijven!?!)
Schrijf
een Elfje in de Culturele Hoofdstad van Drenthe
'Elfjesschrijfwedstrijd' voor basisschoolkinderen zijn zeer in
trek en worden bij vele gelegenheden uit de kast getrokken. Bijvoorbeeld
in het kader van de Kinderboekenweek, en ter gelegenheid van Assen
Culturele Hoofdstad Drenthe 2005, is er voor kinderen een wedstrijd
in het schrijven van Elfjes. [lees eerst: Elfen
wat zijn dat?]
Voorbeeld:
Zaterdag
Naar Assen
Trucks van klasse
Een kamer vol trucks
Cool
Tussen
de bedrijven door het geweld van TT Assen in de aandacht gebracht.
Een
jury zal bepalen wat de beste Elfjes zijn. Hupsakee, lekker makkelijk,
weinig aan uit te leggen, elf stappen, vlug thuis.
Oude
van dagen, senioren genoemd, doen er ook aan:
Verhuld
Gewild
onbegrepen
Al ziende blind
Een boodschap cryptisch verpakt
Waarheid.
De
Young Writers Club schrijft mee:
Picture,
That picture,
Picture of you,
Can't put it away,
Because
Eyes,
Blue eyes,
Eyes of you,
Piercing right through me,
While
Thoughts,
I think,
About us two,
And I'm crying
So
Megara: age
16
Note:
A teacher in 'de basisschool' taught me this style. It's called
'elfje' (because elf means eleven and all the stanza's are of
eleven words) and there are certain rules to it. First of all
every stanza needs to have eleven words and every sentence one
more than the one before, except for the last one of a stanza
(so that makes 5 sentences) and if it's longer then one stanza
the last word of one stanza needs to connect to the second sentence
(of two words) of the next stanza. Hope I succeeded a little bit.
[bron:
young writers club] [lees eerst: Elfen
wat zijn dat?]
Onderwijs
maak je samen
De kinderen moeten een Elfje gaan schrijven bij een muziekfragment.
Leg uit wat een elfje is en geef een voorbeeld van een elfje.
Zorg dat de kinderen genoeg ideeën hebben opgedaan tijdens
het gesprek om aan de slag te kunnen met hun eigen elfje.
Ze schrijven eerst een klad versie. Als ze tevreden zijn over
het resultaat mogen ze het in het net schrijven en eventueel een
toepasselijke tekening erbij maken.
Deze les tijdens
een stage uitgevoerd en de kinderen waren erg betrokken en enthousiast.
Er zijn echt heel veel leuke resultaten uit voort gekomen! [lees eerst: Elfen
wat zijn dat?]
Voorbeeld
van een Elfje:
Herfst
blaadjes vallen
van de bomen
het wordt bijna winter
herfst
Elfjes
Kennen
jullie 'elfjes'? Neen, niet die figuurtjes uit sprookjes. Het
zijn gedichtjes. Maar ze zijn maar 11 woorden lang. Cursisten
van
centrum voor basiseducatie van Brugge maakten ze
|